Шүүгчдийн холбооны Удирдах зөвлөлийн

2020 оны 12 дугаар сарын 20-ны

 өдрийн хуралдааны хавсралт

МОНГОЛ УЛСЫН ШҮҮХИЙН ТУХАЙ ХУУЛИЙН САНАЛ

1. Нийт шүүгчдийн хуралдааны төлөөллийн талаар

1.1. Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хороо болон Мэргэшлийн хорооны гишүүнийг сонгох зэрэг шүүгчдийн нийтлэг асуудалд шүүгч тус бүр саналын эрхтэй оролцох нь нийт шүүгчдийн санал орхигдохгүй бүрэн тоологдох ач холбогдолтой. Өөрөөр хэлбэл, шүүгчдийг төлөөлөх “Шүүгчдийн зөвлөл” байх шаардлагагүй юм. Иймд төслийн 17 дугаар зүйлийн 17.1.10, 20 дугаар зүйл зэрэг холбогдох бусад заалтад “Шүүгчдийн зөвлөл” гэснийг “Нийт шүүгчдийн хуралдаан” гэж өөрчлөх, 20.1 дэх хэсгийг “Бүх шатны шүүхийн нийт шүүгчдээс бүрдсэн нийт шүүгчдийн хуралдааныг дөрвөн жил тутам зохион байгуулна” гэж өөрчлөх;

1.2. Энэхүү нийт шүүгчдийн хуралдаан нь 4 жил тутамд хуралдах талаар төслийг дэмжиж байгаа тул энэ хугацаатай Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хороо, Шүүгчийн Мэргэшлийн хорооны ажиллах хугацааг уялдуулан 4 жил байхаар төсөлд тусгасныг мөн дэмжиж байна;

1.3. 4 жилд нэг удаа бүрэн бүрэлдэхүүнтэй хийгдэх нийт шүүгчдийн хуралдаан нь Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хорооны мэргэшлийн хорооны гишүүнийг сонгох, огцруулах зэрэг тодорхой чиг үүрэгтэй байх тул өөр бусад асуудлуудаар энэхүү хуралдааны үйл ажиллагааг үр ашиггүй болгохоос сэргийлэхийн тулд төслийн 20.2.7-д “шүүхийн үйл ажиллагаатай холбоотой бусад асуудлыг авч хэлэлцэх, зөвлөмж гаргах” гэснийг хасах;

1.4.  Нийт шүүгчдийн хуралдааны ирцийг төслийн 20.4-т заасан “дийлэнх олонхи” байхаар хүчинтэйд тооцох нь шүүгчдийн төлөөллийг хангах ач холбогдолтой болно. Үүнээс бага ирц буюу зөвхөн олонхоор /250 орчим шүүгч/ бүрдүүлэх нь түүний тал болох /125 шүүгчдээр/ асуудлыг шийдвэрлэх эрсдэлтэй юм;

1.5. Нийт шүүгчдийн хуралдааныг зохион байгуулах асуудалд ил тод байдал, тэгш оролцоог хангах үүднээс ажлын хэсгийн талаар төслийн 20 дугаар зүйлд “20.9. Нийт шүүгчдийн хуралдааныг аливаа этгээдээс хараат бусаар сонгож, Улсын дээд шүүхээс 2, Шүүхийн ерөнхий зөвлөлөөс сонгосон 1 шүүгч гишүүн, Нийслэл дэх анхан шатны эрүү, иргэн, захиргааны болон давж заалдах шатны шүүхүүдээс хамгийн олон санал авсан тус бүр 1 шүүгчийг оролцуулсан байна” гэсэн заалт нэмж оруулах;

1. Шүүгчийг томилох, шилжүүлэх, сэлгэх, томилолтоор ажиллуулах талаар.

2.1. Төслийн 34 дүгээр зүйлд бүх шатны шүүгчид тавигдах болзол шаардлагыг өндөрсгөж байгаа нь цаг үеийн шаардлага, олон улсын жишигт нийцсэн байна. Улсын дээд шүүхэд шүүгчээр, мөн прокурор, өмгөөлөгчөөр дагнан 10 жил ажилласан байх шаардлага нь тухайн хүний мэргэшсэн, хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдалд хамаарах хангалттай нөхцөл юм. Харин үүнээс өөрөөр “магадлан итгэмжлэгдсэн сургуульд багшилсан байх” зэрэг шалгуур гарган бусад хуульчдаас онцгойлон ялгаварласан заалт байх нь зохимжгүй юм; Шаардлагатай бол эрх зүйн тодорхой салбараар эрдмийн цол зэрэг хамгаалснаас хойш 10-аас доошгүй жил судалгааны ажил эрхэлсэн байх” /Багшлах гэдэг нь судалгааны ажил эрхэлсэн гэдгийг нотлох объектив хүчин зүйл байх юм/;

2.2. Мөн төслийн 34.5 дах хэсгээр тавьж байгаа хориглолт нь зөвхөн Улсын Дээд шүүхийн шүүгчид хамаарах бус бүх шүүгчид тавигдах шаардлага учраас уг заалтаас “Улсын Дээд шүүхийн” гэснийг хасах;  

2.3.“Энэ хуулийг буцаан хэрэглэх талаар дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг маш тодорхой боловсруулах замаар өмнөх хуулиудын хүрээнд зохих шаардлага хангаж томилогдсон шүүгчдийн хараат бус байдалд нөлөөлөх, эрх зүйн байдлыг дордуулах нөхцөл үүсгэхгүй байхад анхаарах” ;

2.4. Ерөнхий шүүгч, танхимын тэргүүнийг тухайн шүүхийн, эсхүл танхимын шүүгчид дотроосоо сонгох талаар төсөлд тусгасныг дэмжиж байна;  

2.5. Төслийн 40.4, 40.5-д “шүүгчийг эрүүгийн хэрэгт яллагдагчаар татан шалгах эсэх асуудлаар түдгэлзүүлэх асуудлыг” Сахилгын хороонд харьяалуулсан нь эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох боломж үүсгэх тул төслөөс хасах;

2.6. Шүүгчдийг гадаад өндөр хөгжилтэй улс орнуудад сургах замаар хүний нөөцийг чадавхжуулах асуудал одоог хүртэл орхигдсон байгаа. Учир нь шүүгчээр ажиллах хугацаанд мэргэшил, мэдлэгээ ахисан түвшинд дээшлүүлэх боломж шүүгчид хаалттай байдаг. Ийм хуулийн төслийн 43 дугаар зүйлд 43.3.6. “шүүгч өөрийн хүсэлтээр ахисан түвшинд мэргэшлээ дээшлүүлэх зорилгоор хоёр жил хүртэл хугацаагаар гадаад улсад суралцах, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил хийх болсон тохиолдолд ажлын байр нь хэвээр хадгалагдах.” гэж нэмэх буюу бусад төрийн албан хаагчтай адил байдлаар буюу тэдгээрээс дордуулахгүйгээр тогтоох;

2.7. Шүүгчийг томилох, шилжүүлэх, сэлгэн ажиллуулах, томилолтоор ажиллах, зэрэг үндэслэл, үр дагавар, шийдвэрлэх субъектийн хувьд өөр өөр асуудлыг төслийн 3.1.5, 3.1.6-д байгаа “шүүгчийг шилжүүлэх” “сэлгэн ажиллуулах” зэргийг нэр томъёоны тодорхойлолтоор оруулах нь зохимжгүй тул эдгээрийг тусдаа зохицуулалтаар оруулах шаардлагатай;

2.8. Энэхүү асуудлаарх хуулийн зохицуулалтын ойлгомжгүй байдлаас үүдэн Ерөнхийлөгч, Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн бүрэн эрхийн хүрээний асуудал үүсч шүүгчийг шилжүүлэх, сэлгэн ажиллуулах, томилолтоор ажиллуулсантай холбоотойгоор шүүгчдийн дунд төдийгүй олон нийтийн хардлага төрүүлэх явдал гарсаар байна. Иймд эдгээрийг асуудлын мөн чанарт нийцүүлэн хуульчлах шаардлагатай. Тодруулбал, шүүгчийг шилжүүлэх гэдэг нь тухайн шүүхийг өөрчлөн байгуулсан, шүүгчийн орон тоо байхгүй болсноос гадна, “өөр адил шатны шүүхэд сул орон тоо гарсан” тохиолдолд дахин сонгон шалгаруулалтад оруулахгүйгээр өөрийнх нь хүсэлтээр томилж болох тохиолдол байгааг хуулийн төсөлд оруулах;

2.9. Шүүгчийг сэлгэн ажиллуулах гэдэг нь “шүүгчийн мэргэшил, ур чадварыг сайжруулах, шүүн таслах ажиллагааны дадлага эзэмшүүлэх, туршлага судлуулах, шүүхийн хүний нөөцийг оновчтой байршуулах асуудалтай шууд хамааралтай биш юм. Учир нь шүүгчийг сайн, муу, туршлагатай эсэхээр нь ангилан өөр шүүхэд сэлгэн томилох нь иргэдийн шударга шүүхээр шүүлгэх тэгш эрхэд нөлөөлөх зарчмын хувьд буруу зохицуулалт. Харин шүүгчийн өөрийнх нь зөвшөөрлийг үндэслэн зөвхөн ажлын ачааллыг тэнцвэржүүлэх зорилгоор адил шатны өөр шүүхэд хоёр жил хүртэл хугацаагаар ажиллуулахаар” хуульчлах нь энэ хуулийн үндсэн зорилгод нийцнэ;

2.10.Томилолтоор ажиллуулах гэдэг нь бусад төрийн албан хаагчийн адил зөвхөн тодорхой тохиолдолд томилолтоор ажиллуулна. Шүүгчдийг тодорхой шүүхэд шүүх бүрэлдэхүүн хүрэлцэхгүй болсон, нүүдэллэж ажиллах тохиолдолд шүүгч томилолтоор ажиллах боломжтой” гэсэн заалт хуулийн төсөлд оруулах;

2.11. Иймд төслийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1.3 дахь заалтын “сэлгэн ажиллуулах,” гэснийг хасах, 3.1.5 “Сэлгэн ажиллуулах гэж зөвхөн ажлын ачааллыг тэнцвэржүүлэхтэй холбоотой шүүгчийн өөрийнх нь зөвшөөрлийг үндэслэн адил шатны өөр шүүхэд ажиллуулах, энэ тохиолдолд Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл өөрийн эрх хэмжээний хүрээнд шийдвэрлэх” гэж,  3.1.6 “Шүүгчийг шилжүүлэх гэж шүүхийг татан буулгах, өөрчлөн зохион байгуулах, сул орон тоонд ажиллуулах зорилгоор, адил шатны шүүхэд гарсан сул орон тоог нөхөх зорилгоор тухайн шүүгчийг өөрийнх нь зөвшөөрөлд үндэслэн адил шатны шүүхэд  Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар томилох гэж, 16 дугаар зүйлийн 16.5 дахь хэсгийг “Адил шатны өөр шүүхэд тодорхой шүүх бүрэлдэхүүн хүрэлцэхгүй тохиолдолд шүүгч томилолтоор ажиллаж болно. Томилолтоор ажиллахтай холбоотой харилцааг хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэх холбогдох хуулиар зохицуулна.” гэж өөрчлөх;

1. Шүүгчийн сахилгын зөрчил, хариуцлагын талаар

3.1. Шүүгчийн сахилгын зөрчлийг төслийн 52.1 дэх хэсэгт нэрлэн зааж “Ёс зүйн зөрчлөөс” ялгаж байгаа нь олон улсын жишигт нийцсэн байна. Түүнчлэн, Шүүхийн сахилгын хороо нь Үндсэн хуулиар зөвхөн сахилгын шийтгэл ногдуулах эрхтэй байгууллага учраас сахилгын зөрчилд хамаарахгүй нийтлэг ёс зүйн асуудлаар шийтгэл ногдуулах эрхгүй юм. Иймд төслийн 52.1 дэх хэсгийн 52.1.1-д “хуульд заасан өөрийн бүрэн эрхээ урвуулан ашиглах” гэж зааснаас бусад хэсгийг дэмжиж байна. Мөн 56 дугаар зүйлийн 56.1 дэх хэсэгт шүүгчийн ёс зүй, хууль зөрчсөн тохиолдолд Сахилгын хороо хариуцлага хүлээлгэхээр хэт ерөнхий томъёолсныг хасах;

3.2. Шүүгчийн сахилгын шийтгэлийг нэг бүрчлэн тодорхой хуульчилснаар Шүүхийн сахилгын хорооны бүрэн эрхэд хуулиар хязгаарлалт тавих болон тэгш үйлчлэх нөхцлийг бүрдүүлэх юм. Өөрөөр хэлбэл, сахилгын хороо нь хууль, ёс зүй зөрчсөн нэрийдлээр асуудалд хэт субъектив итгэл үнэмшлээр хандах боломжийг хуулиар хязгаарлах шаардлагатай. Иймд төслийн 52.1.1, 56.1 дэх заалтыг ерөнхий заалтын оронд “хэрэг, нэхэмжлэл, гомдол, хүсэлт хүлээн авах”, “хуваарилах болон хэрэг, маргаан хянан шийдвэрлэх шүүгч, шүүх бүрэлдэхүүнийг томилох нарийвчилсан журмыг санаатайгаар зөрчих”, “хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр албан ажлаа удаа дараа таслах”, “шүүх хуралдаан, урьдчилсан хэлэлцүүлгийн товыг хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр удаа дараа зөрчих”, “товлосон цагтаа ирэхгүй байх”, “шүүхийн шийдвэр гаргахтай холбоотой хуульд тодорхой заасан хугацааг хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр удаа дараа 30 хоногоос дээш хоногийн хугацаагаар, эсхүл нэг удаа 60 хоногоос дээш хугацаагаар хэтрүүлэх”, “ажлын байранд болон албан үүргээ гүйцэтгэхдээ согтуурах, мансуурах, сэтгэцэд нөлөөлөх бодис хэрэглэх, эсхүл ийм байдалтай ажилдаа ирэх”, “шүүхэд гэрчээр дуудагдсан, эсхүл өөрийн удирдлага дахь ажилтны талаар тодорхойлохоос бусад тохиолдолд бусад хуульчдын зан байдал, ёс зүй, нэр төр, ур чадварын талаар тодорхойлох”, “хуулийн хүчин төгөлдөр шүүхийн шийдвэрийн талаар эргэлзээ төрүүлэхүйц ойлголтыг бусдад өгөх, нийтэд мэдээллэх” зэрэг нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой боловч дээд шатны шүүхээс засагдах боломжгүй зөрчлийг сахилгын зөрчилд тооцох ёстой гэх судлаачдын байр суурийг дэмжиж байна;  

3.3.Харин сахилгын зөрчил болон ёс зүйн зөрчлийг хольж тодорхойлох нь Сахилгын хорооны гишүүний зүгээс шүүгчид үзүүлэх дам нөлөөллийг нэмэгдүүлэх боломж олгоно. Тухайлбал, бүх төрийн албан хаагчид төдийгүй, бүхий л албан ажилд хамаардаг ёс зүйн зөрчлийг шүүгчийн сахилгын зөрчилд оруулах тухай судлаачдын байр суурийг дэмжих боломжгүй. Жишээлбэл, “хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, бэлгийн болон хүйсийн чиг баримжаа, боловсрол, хөгжлийн бэрхшээл зэргээр нь ялгаварлан гадуурхах, дарамт үзүүлэх”, “өөрийн удирдлагад хамаарах ажилтанд албан үүрэгт нь хамааралгүй үүрэг даалгавар өгөх” зэрэг бүх албан тушаалтанд хамаарах ёс зүйн асуудлыг сахилгын зөрчилд хамааруулснаар Сахилгын хорооны эрх хэмжээг хэт өргөжүүлэх эрсдэлтэй. Өөрөөр хэлбэл, ёс зүйн зөрчил нэрийн дор шүүгчдийн хараат бус байдалд халдах боломжийг нэмэгдүүлэх юм;

3.4. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны алдаа буюу дээд шатны шүүхэд хэргийн оролцогч гомдол гаргах замаар залруулж болох алдааг “шүүхийн сахилгын зөрчил” мэтээр хольж буй тодорхой судлаачдын үзэл бодлыг хуульд тусгахыг дэмжих боломжгүй. Учир нь шүүгчийг огцруулах хүртэл чиг үүрэг хэрэгжүүлэх Сахилгын хорооны зүгээс хэргийн оролцогчийн гомдлоор хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд нөлөөлөх эрсдэл үүснэ. Жишээлбэл, “хуулийн илт, тодорхой, маргаангүй заалтыг ноцтой, эсхүл удаа дараа зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүй гаргах”, “шүүхийн шийдвэрт зайлшгүй шаардлагатай үндэслэлийг бичээгүй”, “хуульд заасны дагуу татгалзан гарах үүрэгтэйгээ мэдсээр байж татгалзал гаргаагүй” зэрэг зөрчил нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай болон шүүгчийн ашиг сонирхлын зөрчилтэй холбоотой асуудал юм. Эдгээрийг дээд шатны шүүхээс эсхүл АТГ зэрэг байгууллагаас хянах боломжтой байхад хэргийн оролцогчийн хүсэлтээр сахилгын зөрчил болгон хянан шийдвэрлэх нь уг хорооны зүгээс шүүн таслах ажиллагаанд шууд бусаар оролцох нөхцлийг бүрдүүлэх буюу Үндсэн хуульд нийцэхгүй заалт болох юм. Учир нь Сахилгын хороо хэргийн оролцогчийн гомдлоор сахилгын хэрэг үүсгэн шалгах эрхтэй байна.

Эдгээр нь Сахилгын хорооны чиг үүрэг, бүрэн эрх давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхийн чиг үүрэг, бүрэн эрхтэй давхцахаар ойлгогдож байх. Түүнчлэн мэргэжлийн ур чадварын алдаанд үндэслэн шийтгэл хүлээлгэн нь Сахилгын хорооны чиг үүрэгт нийцэхгүй;  

3.5. Өмнөх хугацаанд Шүүхийн ёс зүйн хороо ажиллах үедээ үүсгэсэн хэргээсээ өөр үндэслэлээр буюу Сахилгын хорооны үйл ажиллагаанд саад учруулсан гэж сахилгын зөрчилд тооцсон тохиолдол гарч байсан. Энэ нь зөвхөн Сахилгын хорооноос хамааралтай үндэслэлээр сахилгын шийтгэл хүлээлгэх шинжтэй тул дэмжих боломжгүй;

3.6.Хуулийн 57, 58, 59 дүгээр зүйлүүдээр шүүгчид сахилгын шийтгэл ногдуулах сахилгын шийтгэлийн төрлийг заасан байна. Шүүгчид ногдуулах сахилгын шийтгэлийн төрлүүд нь хаалттай, нээлттэй сануулах зэрэг тодорхой байх боловч шийтгэлийн төрлийг зөрчилд нь тохирохуйц байхад чиглэсэн зохицуулалтыг хийх. Ингэх нь Сахилгын хорооны гишүүд шийтгэлийг дур мэдэн, үзэмжээрээ ногдуулахаас сэргийлэх юм. Тухайлбал, зөвхөн ноцтой зөрчил гаргасан тохиолдолд ажлаас халах, ноцтой зөрчилд ямар зөрчлийг хамааруулахыг тодорхой заах гэх мэт;

Бусад зөрчлийн хувьд Сахилгын хороонд шийтгэлийн төрлийг сонгох боломжийг хэт өргөн олгох нь шүүгчдийг хамааралтай мэт болгох, шүүгчид хуульд заасны дагуу хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулах, шийдвэр гаргахад зүй бусаар нөлөөлөх эрсдлийг үүсгэх юм;

3.7.Монгол Улсын хувьд хүн ам цөөн, эрх зүйн соёл, боловсрол зэрэг онцлогоос хамаарч Сахилгын хорооны гишүүдийн хэт субъектив итгэл үнэмшилд үндэслэн боломжийг аль болох хуулиар хязгаарлан тодорхой хуульчлах шаардлагатай;

3.8. Сахилгын шийтгэл нь эрүүгийн, захиргааны зөрчлийн, хөдөлмөрийн сахилгын гэдэгтэй адилхан хууль зүйн хариуцлага учир уг хариуцлагад хөөн хэлэлцэх хугацааг илрүүлснээс хойш 6 сар, гаргаснаас хойш 1 жил зэрэг тодорхой хугацаагаар хязгаарласан хуулийн төслийн заалтыг дэмжих. Огт хөөн хэлэлцэх хугацаагүй байж болохгүй, хэт урт хугацаа тогтоох нь зөрчлийг илрүүлсэн этгээд мэдээллэхгүйгээр урвуулан ашиглах зэрэг ашиг сонирхлын зөрчилтэй нөхцөл байдлууд үүсэх боломжтой. Иймд 6 сар, 1 жил гэсэн хугацааг тогтоох нь зөв гэж үзэж байна;

3.9. Сахилгын хэрэг үүсгэх, хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд  шүүгч гомдол гаргах эрхгүй байхаар хуульчлах нь Сахилгын хорооноос шүүгчдийг хараат болгох эрсдэлтэй байна. Тодруулбал, төслийн 108.10 дахь хэсэгт “Шүүгчид сахилгын хэрэг үүсгэхээс татгалзсан захирамжийг гомдол гаргагч эс зөвшөөрвөл уг захирамжийг гардаж авснаас хойш 14 хоногийн дотор Сахилгын хороонд гомдол гаргах эрхтэй. Энэ хугацааны дотор гомдол гаргаагүй бол захирамж хуулийн хүчин төгөлдөр болно” гэж заасан байна.  Иймд энэ зүйлд шүүгчид сахилгын хэрэг үүсгэсэн захирамжийг шүүгч эс зөвшөөрвөл уг захирамжид гомдол гаргах эрхтэй байхаар нэмэх шаардлагатай;

1. Шүүгчийн эдийн засгийн хараат бус байдлын талаар.

Шүүгчийн цалин хөлс нэмэгдэл, урамшуулал зэргийг энэ хуульд тусгайлан заагаагүй тохиолдолд үндсэн цалингаас өөр нэмэгдэл авахгүй нөхцөл байдал үүсдэг тул цалин хөлс нэмэгдэл, зэрэг дэвтэй холбоотой асуудлыг дараах байдлаар төсөлд тусгах саналтай байна. Олон Улсын Шүүгчдийн холбооноос 2017 онд баталсан Шүүгчдийн нийтлэг дүрэмд шүүгчийн эдийн засгийн хараат бус байдлыг хангахад хангалттай цалин урамшуулал авах нь түүний нэр төр, төвийг сахих байдал, хараат бус байдлыг хангах, эдийн засгийн баталгаа нь хууль зүйн дээд түвшинд баталгаажсан байхаар зохицуулсан байдаг;

            4.1. Төслийн “47.2”-ыг “Шүүгчийн цалин хөлс нь албан тушаалын цалин болон нэмэгдлээс бүрдэнэ. Шүүгчийн цалингийн нэмэгдэл нь албан ажлын онцгой нөхцлийн, төрийн албанд ажилласан хугацааны, зэрэг дэвийн, ажлын ачааллын, эрдмийн зэрэг цолны нэмэгдлээс бүрдэнэ. Шүүгчийн цалингийн хэмжээ шүүгчээр ажилласан 5 дахь жилээс эхлэн жил бүр өмнөх оныхоос 2 хувиар нэмэгдэнэ” гэж өөрчлөх, төслийн 49.7.9 “Шүүгчийн тэтгэврийн хэмжээг түүний авч байсан цалин хөлсний 80 хувиар тооцох” гэж нэмэх;

4.2. Төслийн 47.8-ыг “Шүүгчийн ажлын ачааллыг тооцох, урамшуулал олгох журам, шалгуур үзүүлэлтийг Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл батална” гэж өөрчлөх;

1. Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл болон Шүүхийн сахилгын хорооны үйл ажиллагааны талаар

5.1. Шүүхийн ерөнхий зөвлөл Үндсэн хуулиар тогтоосон шүүгчийн хараат бус байдлыг хангах, нөгөө талаар шүүгчид хариуцлага тооцох эрх бүхий  байгууллага юм. Төсөлд 10 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй орон тооны бус байхаар тусгажээ. Шүүгчийн шилж сонгох гол чиг үүрэгтэй байгууллага байнгын ажиллагаатай орон тооны бусаар ажиллуулахад гарах  эдийн засгийн зардал, үр ашгийг тооцох шаардлагатай. Олон улсын жишиг тогтсон журмаар бол Шүүгчийг сонгох шалгаруулах байгууллага буюу Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, шүүгчдэд хариуцлага тооцох сахилгын хороо зэрэг байгууллагуудын төлөөлөлд иргэдийн болон хуульчдийн төлөөлөлд оруулсан жишиг байдаг боловч Олон улсын шүүгчдийн холбооны шүүгчдийн нийтлэг дүрэмд тогтсон жишгийн хувьд шүүгч гишүүний тоо давамгай байдаг нь олон улсад тогтсон нийтлэг жишгийг анхаарна уу. /Шүүгчийн нийтлэг дүрмийн 7.1 дэх заалт/

5.2. Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хороо, Шүүхийн ёс зүйн хороо тус бүр 10, 10 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байх тохиолдолд тус бүр 6-аас доошгүй шүүгчийг оролцуулах, шүүгч гишүүн нь анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс тэнцүү болон эсхүл тухайн шатны шүүхийн шүүгчийн тоотой дүйцэх хэмжээтэй байхаар хуулийн төсөлд оруулах саналтай байна;

5.3. Доод шатны шүүхийн шүүгч нь дээд шатны шүүхийн шүүгчээс мэдлэг чадвар, ёс зүйн хувьд заавал доогуур байна гэсэн ойлголт байхгүй учраас шат шатны шүүхийн төлөөллийг тэнцвэртэй оруулах нь хуультай харшлахгүй юм;

5.4. Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлөөс шүүгчийн хараат бус байдлыг хангахдаа ямар асуудлыг шийдвэрлэх нь хуульд тодорхой бус байдаг. Иймд төслийн 75 дугаар зүйлийн 75.2. “Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурал, Засгийн газар шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдалд халдсан, алдагдуулсан шинжтэй шийдвэр гаргасан, эсхүл Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Улсын ерөнхий прокурор, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдалд халдсан, алдагдуулсан шинжтэй үйл ажиллагаа явуулсан бол Шүүхийн ерөнхий зөвлөл даруй хуралдаж, Үндсэн хуулийн цэцэд хүсэлт гаргуулах саналыг Улсын дээд шүүхэд хүргүүлнэ. Улсын дээд шүүх Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 66 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар Үндсэн хуулийн цэцэд хүсэлтээ гаргаж, шийдвэрлүүлнэ.” гэж өөрчлөх;

5.5. 75.3.Энэ хуулийн 75.2-т зааснаас бусад этгээд  шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдалд халдсан, алдагдуулсан шинжтэй шийдвэр гаргасан, эсхүл үйл ажиллагаа явуулсан, шүүгчийн эрх ашгийг зөрчсөн тохиолдолд Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл даруй хуралдаж, дээрх шийдвэр, үйл ажиллагаанаас урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, хамгаалахад зайлшгүй шаардлагатай арга хэмжээг хуульд заасны дагуу хүсэлт, гомдол, нэхэмжлэл, мэдэгдэл гаргах зэрэг хэлбэрээр авч хэрэгжүүлнэ.” гэж оруулах саналтай байна. Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн гишүүн болон Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүн 4 жилийн хугацаатай сонгогдож, дахин сонгогдохгүй байх нь эдгээр байгууллагын хараат бус ажиллах нөхцөл, түүнчлэн шүүгчийн хараат бус байх нөхцлийн уялдаа холбоог хангахтай нягт холбоотой учраас үүнээс урт хугацаа тогтоох, дахин сонгогдох боломжтой байх нь шүүгчийн хараат бус байдалд нөлөөлөлтэй гэж үзэж байгаа болно;

5.6. Хэргийн хөдөлгөөнтэй холбоотой асуудалд Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл нь  хэргийн хөдөлгөөний стандарт, мониторинг хийх эрхтэй боловч хэргийн хөдөлгөөний чиглэлээр хяналт шалгалт явуулах зэргээр шүүгчийн шүүн таслах ажиллагаа руу шууд болон дам байдлаар халдах ийм нөхцөл байдал үүсч байсныг одоо хуулиар баталгаажуулах нь аюултай юм. Хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэх тухайн хуулинд байгаа зарим заалтууд буюу 73.1.26 зэрэг заалт Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн бүрэн эрхэд хамаарахгүй асуудлыг хуульчилсан асуудал харагдаж байна;

5.7. Шүүгчийг сонгон шалгаруулахдаа мэргэжил мэдлэгийн түвшинг тогтоодог тусгай байгууллага олон жилийн туршид ажиллаж ирсэн бөгөөд сүүлийн үед ажил нь тогтворжин шалгалтыг хараат бусаар явуулах, сонгох, журам, техник хангамжтай болсон. Ийм учраас Шүүхийн Мэргэшлийн хороотой байх талаар хуулийн төсөл тусгагдсан байгааг дэмжиж байна. Мэргэшлийн хороо нь зөвхөн шалгалт авах эрхтэй болохоос шүүгчийг сонгон шалгаруулах, хэнийг томилох гэдгийг шийдвэрлэх эрхгүй байгууллага учраас энэ агуулгаар байх нь зөв. Харин Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлд Шүүхийн Мэргэшлийн хорооны чиг үүргийг нэгтгэх гэдэг нь Шүүхийн Ерөнхий зөвлөлийн бусад чиг үүрэгтэй давхцах, өөрөө шалгалт авч шалгаруулсан хүнээ өөрөө сонгох гэдэг ашиг сонирхлын зөрчилтэй байдал үүсч байгаа нь Олон улсын жишигт нийцэхгүй;

1. Сахилгын хорооны үйл ажиллагааны талаар

6.1. Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүн нь шүүгчийн үйл ажиллагаатай холбоотой шүүгчид шийтгэл ногдуулах, сахилгын хэргийг шалгах өндөр мэргэшилтэй хуульч байхаар төсөлд заасан учраас үүнд “эрдэмтэн” гэж нэмж оруулах нь хуульчдын дунд тэгш бус байдал үүсгэх үр дагавартай юм. Ийм учраас төслийн 100.3-т байгаа “эрдэмтэн” гэдгийг хасах. Харин хуульчийн мэргэжлийн шалгалт өгсөн байх, хууль зүйн хариуцлага хүлээлгэх ажлыг хийх шаардлагатай шалгуур юм;  

6.2. Олон улсын тогтсон жишиг, олон улсад байгаа шүүгчийн хараат бус байдлын дүрэм, шүүхийн тухай баримт бичиг, нийтлэг тогтсон жишгээс үзэхэд Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл Шүүхийн ёс зүйн хороонд олон нийтийн, мөн бусад хуульчдын төлөөлөл байдаг боловч энэ нь шүүгч гишүүдийн эзлэх хувь давуу байдгийг төсөлд цаашид анхааран тусгах нь зүйтэй;

6.3. Түүнчлэн төсөлд Сахилгын хорооны гишүүнийг сонгон шалгаруулах журам, сахилгын хорооны үйл ажиллагаа явуулах журам, хорооны гишүүдийн ёс зүйн, тэдгээрийн асуудал зэргийг Ерөнхийлөгчөөс болон хууль зүйн сайдаас баталсан журмаар үйл ажиллагааны журмаа сахилгын хороо өөрөө батлах агуулга орсон нь Үндсэн хуульд заасан сахилгын хорооны үйл ажиллагаа, чиг үүрэг, сонгох томилох журмыг зөвхөн хуулиар тогтоохтой зөрчилдөж байна. Ийм учраас Сахилгын хорооны гишүүнийг сонгох томилохыг журмыг нарийвчлан тогтоохдоо шүүгчийн эрх ашигтай холбоотой дараах асуудал хуульчлагдахаар байна. Тодруулбал, Сахилгын хорооны гишүүдэд тавигдах шаардлага дотор адил чиглэл, төрлийн тодорхой бүлгийн төлөөлөл оруулахгүй байх зорилгоор Төрийн албаны зөвлөл гэх байгууллагатай төстэйгээр 1 байгууллагад 5-аас дээш жил хамт ажилласан, эсхүл нэг төгсөлтийн, нэг ангийн гэх зэрэг бүлэг хэсгээр байж болохгүй талаар заах. Сахилгын хорооны үйл ажиллагаа нь аль нэг байгууллагаас хамааралтай мэт харагдах, шүүхийг хянах бүлэг хүмүүс гэх байдлаар хуульчид болон олон нийтэд ойлгогдох эрсдэлтэй учир энэ асуудлыг анхаарч үзнэ үү;   

6.4. Сахилгын хорооны үйл ажиллагаатай холбоотой буюу сахилгын хэргийг хянан шийдвэрлэх журмыг хуулиар нарийвчлан зохицуулах шаардлагатай гэж үзэж байна.  Өөрөө дүрмээ тогтоох нь хуульд харшлана. Үүнд шүүгчдийн талаар үндэслэлгүйгээр гомдол гаргасан асуудлаар сахилгын хэрэг үүсгэх, үндэслэлгүй байгаа тохиолдолд сахилгын хорооны гишүүдийн зүгээс хэрэг үүсгэсэн эсхүл сахилгын хэрэг үүсгэх үндэслэлтэй байхад үүсгэхгүй байгаа зэрэг нөхцөл байдлыг нэг мөр болгох үүднээс сахилгын хорооны гишүүний сахилгын хэрэг үүсгэсэн шийдвэрт гомдол гаргагч иргэн болон шүүгчийн аль алиных нь зүгээс гомдол гаргах, хянуулах боломжийг хуульчлах шаардлагатай. Гэтэл зарим судлаачдын хандаж байгаа хандлага, олон нийтийн мэдээллийн  хэрэгслээр түгээж байгаа зүйлээс харахад сахилгын хорооны гишүүн нь сахилгын хэргийг дураараа үүсгэж болох мэтээр, үндэслэлгүйгээр үүсгэсэн үүсгэсэн тохиолдол нь хянагдахгүй, хариуцлага хүлээхгүй байх мэтээр хуульчлагдах эрсдэл байна;   

6.5. Сахилгын хороо 9 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байх тохиолдолд давж заалдах асуудлыг хянан шийдвэрлэх бүрэлдэхүүнгүй болгох эрсдэлтэй учраас Сахилгын хорооны гишүүдийн тоог аль болох олон болгох, мөн орон тооны бус байдлаар үйл ажиллагаагаа явуулах байдлаар зохицуулах;  

6.6. Төслийн 105.3, 105.4 дэх заалтуудад гомдол мэдээлэлд заасан үндэслэлээр хязгаарлахгүйгээр сахилгын хороо өөрийн санаачлагаар хянан шийдвэрлэх ажиллагаа явуулж болохоор заасан байна. Сахилгын хороо иргэдийн гомдол, мэдээллээр шалгаж байгаа тохиолдолд гомдол мэдээлэлд зааснаас өөр үндэслэлийг өөрөө хянах бүрэн эрхтэй байх нь шүүгчид нөлөөлөх, шүүгч нарыг өөрөөсөө хараат байлгах байгууллага мэт ойлголтыг иргэдэд төрүүлэх эрсдэлтэй;  

6.7. Дэлхийн улс орнуудад сахилгын хороо нь өөрөө шалган тогтоодог чиг үүрэгтэй байх тохиолдолд иргэдийн гомдол, мэдээллээр хэрэг үүсгэн шалгадаггүй. Энэ мэтчилэн олон өөр загварыг нийлүүлэн Сахилгын хорооны эрх мэдлүүдийг хооронд нь уялдаагүйгээр, хэт их өргөсгөх нь  шүүх эрх мэдлийн хараат бус байдалд халдах, дур зоргоор аашлах, дарангуйллыг бий болгох эрсдэлтэйг анхаарна уу. Иймд төслийн 105.3, 105.4 дэх заалтыг хасах;

6.8. Сахилгын хорооны үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлаар сахилгын гэдэг утга агуулгаараа бол хууль зүйн хариуцлага байхаас гадна шүүгчийг огцруулах асуудлыг Үндсэн хуулийн 51.4 дэх хэсэгт зөвхөн хуульд заасан үндэслэлээр буюу Үндсэн хууль болон зөвхөн Шүүхийн тухай хуульд шүүгчийн огцруулах нийтлэг үндэслэлийг зааж, үүний дараа шүүхийн шийдвэрээр л огцруулах ийм агуулга байгааг зөвхөн Сахилгын хорооны огцруулах гэдэг чиг үүрэгтэй нь холбогдуулан шүүхийн хяналтгүйгээр огцруулах шийдвэр гаргах, сахилгын хорооны шийдвэрийн талаар холбогдох шүүгч нь гомдол гаргах эрхгүй байхаар хуульчлах ийм саналуудыг эрдэмтэн судлаач гэх нэртэй хүмүүсийн зүгээс гарч байгааг анхаарч үзнэ үү.

МОНГОЛЫН ШҮҮГЧДИЙН ХОЛБОО